บ้านโพนสูง

ประวัติบ้านโพนสูง
หมู่ที่ 1ตำบลโพนสูง อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย

ความหมายของชื่อหมู่บ้าน
ชื่อหมู่บ้านเรียกตามลักษณะภูมิประเทศ หมู่บ้านตั้งอยู่บนภูเขาสูง จึงเรียกชื่อหมู่บ้านตามลักษณะภูมิประเทศว่า โพนสูง (โนนสูง) โพน หมายถึงเนินดินสูง ไม่ต่ำ เช่น บน เหนือ บ้าน โพนสูง จึงหมายความว่า เป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่บนเนินดินที่สูงเด่น

ประวัติความเป็นมาของการตั้งชื่อหมู่บ้าน
ได้จารกคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ ว่าเมื่อประมาณ ปี พ.ศ. 2445 เดิมทีหมู่บ้านอยู่กระจัดกระจายอยู่เป็นหย่อม ๆ ซึ่งมีการรวมตัวกันจากหลาย ๆ หมู่บ้านที่อยู่รอบหมู่บ้านในปัจจุบัน
1. บ้านหัวนา (บ้านร่องกกคูณ)
2. บ้านหินตับค่าง (บ้านหนองหอย) ปัจจุบันหิน 2 ก้อนยังคงอยู่
3. บ้ารห้วยยาง ปัจจุบันเป็นไร่ของชาวบ้านหมดแล้ว
4. บ้านเก่าน้ำชะนาง (ริมนาข้างโรงเรียนบ้านโพนสูงปัจจุบัน)
5. บ้านเก่านายาว (ริมทุ่งนาข้างโรงเรียน ปัจจุบัน)
6. บ้านเก่ากบหมื่น (อยู่ติดกับบ้านกกเหี่ยน)
7. บ้านปากตาด (น้ำห้วยศอกไหลบรรจบกับห้วยตลาด)
8. บ้านเก่าโพนฮัง (ปัจจุบันเป็นไร่ของชาวบ้านหมดแล้ว)

มีราษฎรจำนวน 6 ครอบครัวอพยพเข้ามาอยู่รวมกัน เพราะเห็นว่ารอบบ้านโพนสูง เป็นที่ราบมัที่พอจะทำไร่ทำนาได้ เพราะมีแหล่งน้ำซับ ไหลอุดมสมบูรณ์ ต้นไม้ใหญ่หนาทึบน้ำไหลตลอดปี คือ น้ำทิพย์ และนาใหญ่ในปัจจุบันอยู่กันอย่างมีความสุขโดยให้นายหลวง ปกครองหมู่บ้านแบบพ่อปกครองลูก ต่อมานายราด โสประดิษฐ์ได้ตั้งตัวเป็นใหญ่ในหมู่บ้านปกครองหมู่บ้านทั้งหมดและชักชวนให้ชาวบ้านที่อยู่กระจัดกระจายรวมเข้ามาเป็นหมู่บ้านเดียวกัน ยึดอำนาจกลับคืนจากนายหลวง นายหลวงหนีไปตั้งหมู่บ้าวนใหม่ นายราดปกครองหมู่บ้านโพนสามเสร็จ รวมอยู่ 26 ครอบครัว เรื่อยมา จนได้รับยศให้เป็นขุนราด และถูกสังหารภายในเวลาต่อมา ชาวบ้านจึงได้ไปปรับนายหลวงมาอยู่และให้เป็นใหญ่ ปกครองหมู่บ้านต่อมา ได้รับยศเป็นเจ้าขุนหลวง เป็นผู้ที่มีคุณความดีมีคนเคารพมากในหมู่บ้าน และหารือชาวบ้านตั้งชื่อหมู่บ้านแห่งนี้ว่าบ้านโพนสูง ซึ่งเป็นที่ทำเลที่เหมาะ ที่ตั้งหมู่บ้านอยู่โพนสูง จะขึ้นมาจากหมู่บ้านใดที่รอบ ๆ โพนสูงจะต้องเดินขึ้น โพนแห่งนี้ทุกด้าน ข้าศึกศัตรูสมัยนั้นยากที่จะเข้าตีหมู่บ้านแห่งนี้ เพราะอยู่บนโพนสูงมาก เจ้าขุนหลวง ได้ปกครองหมู่บ้านเรื่อยมา ซึ่งก็มีอายุมากแล้วชาวบ้านมักเรียกว่าเจ้าปู่หลวง ทางการได้เลื่อยยศให้อีกตำแหน่งหนึ่งเป็นขุนหลวงรักษาเขต ระหว่างที่มีการปกครองชาวไพร่ฟ้าประชาราษฏร นี้ได้สร้างที่ว่าความประจำหมู่บ้านใครมีเรื่องเดือดร้อนก็มาว่าความกันตรงนี้โดยมีเจ้าขุนเป็นผู้พิจารณาตัดสินความ หมู่บ้านก็ได้ขยายอาญาเขตกว้างขึ้นจามเรื่อย ๆ ตามลำดับ
ในปี พ.ศ. 2568 ได้จัดตั้งวัดขึ้นมากลางหมู่บ้าน โดยครูบาซา เป็นเจ้าอาวาส และสามเณรอีก สามรูป อยู่กันเรื่อยมา เริ่มมี นายผุย มาเป็นคนรับสอนหนังสือให้ทั้งชาวบ้าน โดยใช้ศาลาวัดเป็นที่อบรมกัน อยู่ได้ไทม่นานเกิดโรคระบาด โรคฝีดาษท้องร่วง ทำให้ทั้งหมู่บ้านล้มตายเป็นอันมากชาวบ้านย้ายออกย้ายเข้าวัดก็ต้องเลิกตามด้วย เพราะสมัยนั้นมีความเชื่อเรื่องภูตผีปีศาจมาที่มาทำให้ชาวบ้านล้มตาย ขุนหลวงจึงได้ไปนิมนต์ ครูบา ลุน จากบ้านหนามสว่าง มาทำพิธีปลุกเสกยันต์ ฝังหินหนังหมื่นไว้ในหมู่บ้านให้ เพื่อป้องกันภยันตรายต่าง ๆ จึงอยู่ได้อีกวาระหนึ่ง2474 เจ้าปู่หลวงจึงร่วมกันสร้างวัดขึ้นใหม่อีกแห่งที่เหนือสุดของหมู่บ้าน ระหว่างต้นโพธิ์สามต้นปัจจุบัน แล้วให้ครูบาอุ่นมาอยู่ อยู่นานไปจนถึง พ.ศ. 2476 ขุนหลวงซึ่งแก่ชรามากแล้วจึงได้มีการจัดตั้งผู้ใหญ่บ้านขึ้นมาเป็นแทนครั้งแรกคือผู้ใหญ่ กัน ทาโสประดิษฐ์ ปกครองชาวบ้านเรื่อยมาจนมี่ผู้ใหญ่บ้านตามลำดับ คือ ผู้ใหญ่บุญมา โสประดิษฐ์ ผู้ใหญ่ไผ่ โสสประดิษฐ์ ผู้ใหญ่จันทร โสประดิษฐ์ ผู้ใหญ่ฝุ่น โสประดิษฐ์ ผู้มหญ่เถิง โสประดิษฐ์ ผู้ใหญ่ขันที โสประดิษฐ์ ผู้ใหญ่จันทร์ เชื้อบุญมี ผู้ใหญ่ห่วง โสประดิษฐ์ และผู้ใหญ่สมเกียรติ ยืนวงษ์
เมื่อ ปี 2481 ได้จัดตั้งโรงเรียนขึ้นมาครั้งแรกโดยมี นายกุ ษรจันทร์ เป็นครูใหญ่ ไก้ใช้ศาลาวัดเป็นที่ศึกษาเล่าเรียน จนถึง พ.ศ. 2498 มีการได้ย้ายจากโรงเรียนในหมู่บ้านโพนสูง มาสร้างที่บริเวณ ริมถนนสาย เลย- หล่มสัก ปัจจุบัน ในปี พ.ศ. .2490 ปลูกสร้างแบบศาลาพื้นติดดินธรรมดาและรับนักเรียนจากบ้านโพนสามเสร็จ และบ้านาหินมาเข้าเรียนร่วมด้วย ตั้งแต่นั้นมาจนถึงปัจจุบันปี 2531 มีนายสมเกียรติ ยืนวงษ์ เป็นผู้ใหญ่บ้าน ได้รับการคัดเลือกเมื่อ 2529 ต่อจากกำนันคนเดิมปัจจุบันมีนายชัยนาท โสประดิษฐ์ เป็นผู้ใหญ่บ้านมีประชากรทั้งหมด 62 ครัวครัว

สถานที่สำคัญของหมู่บ้าน
วัดจอมศรี ได้ก่อตั้งขึ้นมา โดยพระครูซา ในปี พ.ศ. 2456 และได้ร้างออกไป ตั้งอยู่ที่อื่น เพราะมีอุปสรรคหลายอย่างโดยเฉพาะ โรคระบาด ย้ายออกไปจากที่เดิม ไปตั้งที่วัดใหม่ซึ่งไกลจากที่ตั้งเดิมประมาณ 300 เมตร ซึ่งเป็นที่ตั้งของวัดปัจจุบัน และใน ปี พ.ศ. 2457 ขุนหลวงรักษาเขตได้นำชาวบ้านไปสร้างวัดขึ้นมาใหม่โดยการย้ายมาอยู่ทิศเหนือของหมู่บ้านเป็นวัดจอมกว้าง (จอม หมาถึง เนินเขากว้างล่ง) จึงตั้งชื่อตามสภาพพื้นที่ ว่า วัดจอมศรี โดยมีศาลา 1หลัง แล้วนิมนต์พรระครูอุ่นมาจำพรรษาอยู่นานถึง 15 พรรษา ในบริเวณที่ตั้งปัจจุบัน นี้ ถึง พ.ศ. 2480 ปลายปีกระทรวงยุติธรรมได้อนุมัติให้เปิดโรงเรียนประชาบาลในหมู่บ้านขึ้นโดยใช้ศาลาแห่งนี้ เป็นที่ เล่าเรียน จนถึง พ.ศ. 2489 จึงได้ย้ายโรงเรียนออกเป็นเอกเทศ โดยมีนายลู ษรจัทร์ เป็นครูใหญ่ หลังจากนั้นทางวัดก็ได้การปรับปรุงพัฒนา บริเวณและอาคารศาสนาสถานที่เรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน โดยมีพระอธิการพอดี เปสโลโล เป็นเจ้าอาวาส

ข้อมูลจาก ประวัติศาสตร์หมู่บ้านและชุมชนในจังหวัดเลย อำเภอด่านซ้าย โดย กศน.อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย โครงการหนังสือสามัญประจำบ้าน สำนักงาน กศน. จังหวัดเลย