บ้านผากลางดง

ประวัติและความเป็นมาของหมู่บ้าน
ผา มาจาก หน้าผาสูงที่อยู่คู่หมู่บ้านชาวบ้านผากลางดงเล่าว่าผาเป็นสิ่งศักดิ์สิทธ์ของหมู่บ้านซึ่งถ้าทุกวันพระชาวบ้านจะเห็นปรากฏการณ์เป็นแสงไฟที่ส่องสว่างมาทางหมู่บ้าน
กลางดง มาจาก ป่าที่อยู่ตามหมู่บ้านซึ่งภาษาท้องถิ่นที่ใช้เรียกป่าก็คือดงนั้นเอง
แรกเริ่มบริเวณหมู่บ้านผากลางดงยังไม่มีผู้คนคนมาอาศัยแต่มีคนมาจับจ้องที่ทำไร่ทำสวนเท่านั้น จนกระทั่งประมาณปี พ.ศ. 2508 ได้มีพ่อใหญ่ดำ พ่อใหญ่สมบูรณ์ พ่อใหญ่แดง ซึ่งเป็นชาวบ้านอำเภอชุมแพ จังหวัดขอนแก่น ได้เข้ามาทำไร่ทำสวนในแถมนี้โดยการร่วมทุน กันขอซื้อที่ดินจากกำนันสาลี ประมาณ 100 ไร่ ในราคา 8,000 บาท แล้วแบ่งกันทำไร่ฝ้าย ไร่ข้าวโพด และงา ซึ่งก็ได้ปลูกเพลิงเล็กๆ ไว้เป็นที่พักด้วย แล้วยังมีพิงที่พักของชาวบ้านที่มาทำไร่ทำสวนบริเวณนั้นอยู่กันอย่าง กระจัดกระจายอีกด้วย
ในปี พ.ศ. 2512 พ่อใหญ่ดำ พ่อใหญ่สมบูรณ์ พ่อใหญ่แดง มีความคิดที่จะตั้งหมู่บ้านขึ้น จึงระดมชาวบ้านที่ทำไร่ทำสวนบริเวณนี้ประมาณ 20 ครัวเรือน ช่วยกกกันจัดบุญผ้าป่าสามัคคีขึ้นเพื่อดูว่าชาวบ้านมีความสามัคคีกันมากน้อยเพียงใดและมีความเป็นไปได้หรือไม่ที่จัดตั้งหมู่บ้านขึ้น ผลปรากฏว่าชาวบ้านสามารถจัดบุญผ้าป่าสามัคคีได้อย่างยิ่งใหญ่ มีมหรศพอย่างมากมาย นั้นแสดงว่าชาวบ้านนั้นมีความสามัคคีกันสูง
ในปีพ.ศ. 2519 ได้มีตำรวจตระเวนชายแดนได้เข้ามาสร้างโรงเรียนให้กับลูกหลานชาวบ้านชาวสวนที่ทำมาหากินแล้วพักอาศัยอยู่บริเวณนี้นอกจากนี้ยังมีชาวบ้าน บางส่วนซึ่งมาจากหลายหมู่บ้านพยายามร่วมตัวกันที่จะมาทำมาหากินบริเวณนี้อีกด้วย ซึ่งในขณะนั้นจะมีที่ดินว่างอยู่แปลงหนึ่ง และก็เป็นที่ดินของพ่อใหญ่แดง พ่อใหญ่หนุ พ่อใหญ่ลี พ่อใหญ่กุ และพ่อใหญ่เลื่อนควบคุมอยู่แลอยู่ จึงปรึกษาพ่อใหญ่แดง ให้จัดสรรปันส่วนที่ดินให้แก่ชาวบ้านมาสร้างที่พักอาศัยเป็นหมู่บ้านเล็กๆ ในปี พ.ศ.2512 ต่อมาอาจารย์สังได้คุยกับพ่อใหญ่เลื่อนให้ขอจัดตั้งโรงเรียน ตำรวจตระเวนชายแดนเป็นโรงเรียนประชาบาล หมู่บ้านและโรงเรียนจะมีความมั่นคงมากขึ้นจึงได้เขียนคำขอร้องส่งนายอำเภอเชียงคาน และได้จัดตั้งโรงเรียนประชาบาลในที่สุด ซึ่งในการจัดตั้งประชาบาลก็ได้มีกลุ่มนักศึกษาจากมหาวิทยาลัยรามแหงมาร่วมก่อตั้งด้วย
หมู่บ้านผากลางดงในขณะนั้น ถึงจะมีโรงเรียงประซาบาลแล้วก็ยังเป็นหมู่บ้านที่ขึ้นอยู่กับบ้านสงเปื่อยยอยู่ จึงได้ทำการแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้านขึ้นในการปกครองหมู่บ้านเองในปี พ.ศ. 2524 โดยมีผู้ใหญ่อาน เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก คนต่อมาคือ ผู้ใหญ่เพียง และผู้ใหญ่เคน ตามลำดับ
บ้านผากลางดงเป็นหมู่บ้านที่อยู่ใจกลางภูผาใหญ่น้อยต่างๆ มาหมายหลายลูกซึ่งบริเวณที่ตั้งของหมู่บ้านที่ราบเชิงเขา ชาวบ้านส่วนใหญ่จึงมีอาชีพเกษตรกร เนื่องจากขนกลุ่มแรกที่ย้ายเขามาอยู่มาจากขอนแก่น ทำให้สำเนียงการพูดของชาวบ้านผากลางดงมีลักษณะสำเนียงของชาวบ้านขอนแก่นหรือที่เรียกว่า ภาษาไทใต้
เนื่องจากบ้านผากลางดงมีภูเขาละหน้าผามากมาย ทำให้ชาวบ้านมีอาชีพอีกอย่างหนึ่งคือ การนำหินลงมาจากภูเขามาทำเป็นหินลับมีดชั้นดี นอกจากนี้ยังพบหลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญคือ ซากหอยที่กลายเป็นหินอายุประมาณ 380 ล้านปี ด้วยความที่เป็นหมู่บ้านเล็กๆที่ตั้งอยู่โดดเดี่ยวจากหมู่บ้านอื่นชาวบ้านที่นี้จึงมีวิถีชีวิตที่เรียบง่ายยึดถือประเพณีเก่าแก่ เช่น ประเพณีบุญบั้งไฟ ประเพณีเลี้ยงบ้าน เป็นต้น
คำขวัญหมู่บ้าน ผากลางดงแห่งนี้สุสานหอยสามร้อยแปดสิบล้านปี หินลับมีดชั้นดี ประเพณีบุญบั้งไฟ

สถานที่สำคัญในชุมชน
1. หน้าผาตั้งอยู่กลางดงบนภูเขาสูง
2. ซากหอยพันปีหลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญคือ ซากหอยที่กลายเป็นหินอายุประมาณ 380 ล้านปี ปัจจุบันโรงเรียนผากลางดงได้จัดมุมไว้เพื่อให้ผู้สนใจอื่นมาศึกษาดูงาน
3. วัดป่าผากลางดง เป็นสถานที่สำคัญทางศาสนาเป็นสิ่งที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของชาวบ้านผากลางดง
4. ศาลเจ้าปู่ตั้งอยู่บริเวณหน้าสูงใจกลางป่าดงเพื่อท่านได้ปกป้องคุมครองชาวบ้านให้อยู่ดีมีความสุข
5. โรงเรียนวัดผากลางดง

ข้อมูลจาก ประวัติศาสตร์หมู่บ้านและชุมชนในจังหวัดเลย อำเภอเชียงคาน โดย กศน.อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย โครงการหนังสือสามัญประจำบ้าน สำนักงาน กศน. จังหวัดเลย พ.ศ.2553