บ้านเหนือ

ประวัติบ้านเหนือ
หมู่ที่ 2ตำบลด่านซ้าย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย

ความหมายของชื่อหมู่บ้าน
บ้านเหนือ ในอดีตมีชื่อว่า “บ้านหนองข้อง” หนอง หมายถุง แอ่งน้ำอยู่ตามป่าและทุ่ง ข้อง หมายถึง ภาชนะที่สานด้วยไม้ไผ่คล้ายหม้อ ก้นเหลี่ยม ใช้เป็นภาชนะใส่กุ้ง หอย ปู ปลา ดังนั้น บ้านหนองข้อง หมายถึง หมู่บ้านซึ่งตั้งอยู่ริมหนองน้ำที่เชื่อกันว่าข้องได้หายไปในหนองนั้น

ประวัติความเป็นมาของการตั้งชื่อหมู่บ้าน
บ้านหนองข้อง ในอดีตมีหนองน้ำใหญ่อยู่กลางหมู่บ้าน และมีต้นมะม่วงใหญ่อยู่ มีความอุดสมบูรณ์มาก มีชาวบ้านไปหาปลา ไดเปลาจนเต็มข้อง แต่ไม่สามารถที่จะอาข้องขึ้นมาจากหนองได้ ทำให้ข้องแตก จึงได้ตั้งชื่อว่า “บ้านหนองข้อง”
แต่ปัจจุบันได้มีการเปลี่ยนชื่อหมู่บ้านจากบ้าน “หนองข้อง” มาเป็น “บ้านเหนือ” สาเหตุที่เปลี่ยนชื่อหมู่บ้าน เพราะชาวบ้านที่อาศัยอยู่ในปัจจุบันได้อพยพมาจากหมู่บ้านอื่น ๆ เช่น มาจากบ้านเหนือบ้าง บ้านใต้บ้าง หรือบ้านกลางบ้าง ดังนั้นจึงได้มีมติให้เปลี่ยนชื่อหมู่บ้านเป็น “บ้านเหนือ” แต่ไม่สามารถระบุได้ว่า ได้เปลี่ยนชื่อหมู่บ้านตั้งแต่ปี พ.ศ. ใด บ้านเหนือบ้านเหนือ มีเจ้าแม่นางเทียมปฏิบัติหน้าที่เกี่ยวกับดูแลรักษาและทำพิธีกรรมเกี่ยวกับพระธาตุศรีสองรัก มีหิ้ง เป็นตัวแทนของพระธาตุศรีสองรักอยู่ที่บ้านเจ้าแม่นางเทียม มีชาวบ้านมากราบไหว้บูชาและแก้บนการหมดวาระของเจ้าแม่นางเทียม คือ การหมดวาระตามอายุไข ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ จะมีการเลือกหรือแต่งตั้งขึ้นมาใหม่ด้วยการเข้าทรงขิงเจ้าพ่อกวน โดยจะทำพิธีเข้าทรงที่วัดพระธาตุศรีสองรัก

สถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์
หิ้งบ้านเจ้าแม่นางเทียม หิ้งเป็นตัวแทนของพระพระธาตุศรีสองรัก อยู่ที่บ้านเจ้าแม่นางเทียมมีชาวบ้านมากราบไหว้บูชาและแก้บน มีเจ้าแงเทียมปฏิบัติหน้าที่เกี่ยวกับดูแลรักษาและทำพิธีกรรมเกี่ยวกับพระธาตุศรีสองรัก

ภูมิปัญญาท้องถิ่นของหมู่บ้านเหนือมีดังต่อไปนี้
1. หมอเป่า คือ คุณตาบัญญัติ อรรคสูรย์, คุณตาคูณแท่น บูรณวิชิต
2. หมอขวัญ (หมอสู่ขวัญ) คือ คุณตาจำนง เนตรผง, นายสันทัด ทองคำ
3. จักสาน คือ คุณตาบัญญัติ อรรคสูรย์
4. หมอยาสมุนไพร คือนางอนงค์รักษ์ กันสุทธิ

วัฒนธรรม ประเพณีของหมู่บ้านเหนือ
1. ประเพณีแห่ปราสาทผึ้งและล่องเรือไฟ วันออกพรรษาของทุกปี
2. งานผามบุญคุณ (ต่อชะตาหมู่บ้าน) ช่วงเดือนกรกฎาคม ของทุกปี
3. ประเพณีเลี้ยงบ้าน มี 2 ช่วง คือ เดือนเมษายน และเดือนมิถุนายน
4. ประเพณีสงกรานต์ ต้องจัดทุกปี โดยจะมีการรดน้ำดำหัว ขอพรผู้สู้อายุที่บ้านเจ้าแม่นางเทียมและงานแขวนทุง (แขวนธง) โดยจะแห่ขบวนจากบ้านเจ้าแม่นางเทียมไปที่วัดโพนชัย
หลังจากวันสงกรานต์เสร็จสิ้น จะมีการแห่ดอกไม้และแห่ข้าวพันก้อนไปที่พระธาตุศรีสองรัก ซึ่งขบวนแห่ดอกไม้จะจัดขึ้นในตอนเย็น และขบวนแห่ข้าวพันก้อน จะจัดในตอนเช้า เวลาประมาณตี 4 – ตี 5 โดยการนำข้าวใส่ขัน แล้วแห่ขบวนและเจ้าแม่นางเทียม เป็นการบฯชาพระธาตุศรีสองรัก

จุดเด่นของหมู่บ้าน
1. หมู่บ้านเหนือ มีต้นโพธิ์ใหญ่ประจำหมู่บ้านอยู่ 2 ต้น อยู่ทางทิศตะวันตก เชื่อว่าจะเป็นตั้งของวัดในสมัยโบราณ เพราะปรากฏเห็นวัตถุโบราณและซากปรักหักพังของอิฐ แต่ปัจจุบัน ได้สร้างเป็นศาลาประจำหมู่บ้านเพื่อใช้เป็นสถานที่ประชุมและทำกิจกรรมต่าง ๆ
2. หมู่บ้านเหนือ มีต้นมะขามใหญ่ อายุประมาณ 200 ปี อยู่ทางด้านทิศตะวันออก บริเวณศาลาที่สร้างขึ้นเพื่อประกอบพิธีผามบุญคุณ

ข้อมูลจาก ประวัติศาสตร์หมู่บ้านและชุมชนในจังหวัดเลย อำเภอด่านซ้าย โดย กศน.อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย โครงการหนังสือสามัญประจำบ้าน สำนักงาน กศน. จังหวัดเลย