บ้านน้ำกระโทม

บ้านน้ำกระโทม
หมู่ที่ 8 ตำบลท่าลี่ อำเภอท่าลี่ จังหวัดเลย
ความหมายของชื่อหมู่บ้าน
น้ำกระโทม หมายถึง น้ำที่ไหลผ่านโขดหินใหญ่น้อยมากมายที่มีความลาดชัน เพราะอยู่บริเวณเชิงเขาเมื่อถึงฤดูฝนจะมีน้ำหลากไหลลงมาตามโดยหินสูงทำให้เกิดเสียงดังของน้ำที่ไหลแรงมีเสียงดังโทม ๆ (โครม ๆ) ชาวบ้านจึงเรียกว่า น้ำกระโทม
ประวัติความเป็นมาของการตั้งชื่อหมู่บ้าน
เมื่อประมาณ 100 ปีเศษ มีชายคนหนึ่งชื่อ ขุนจันทมาต ซึ่งตั้งบ้านวังขามได้พาพรรคพวก ซึ่งเป็นพรานป่ามี พรานแอ่น พรานเย้ และพรานพรหมมา ออกป่าล่าสัตว์นี้อยู่ห่างบ้านวังขามประมาณ ครึ่งกิโลเมตร และเป็นป่าดงดิบ ชุกชุมไปด้วยสัตว์นานาชนิด เป็นต้นว่า ควายป่า วัวป่า หมูป่า หมี เก้งกว้าง ฯลฯ คณะของขุนจันทมาต ได้ไปพักแรมคืนอยู่บริเวณลำห้วย ซึ่งอยู่ระหว่างเขา มีน้ำตกและมีถ้ำหิน พอจะพักผ่อนหลับนอนได้ขุนจันทมาตกับพวกได้ไปหาฟืนมาก่อไฟใต้ก้อนหินใหญ่สำหรับผิงกันหนาวพอก่อไฟเสร็จฝนก็ตกลงมาปรอย ๆ ขณะผิงไฟอยู่คนทั้ง 4 มองไปรอบ ๆ ก็เห็นผีโพงเป้า (คนพวกหนึ่งที่มีอภินิหาร สามารถหายตัวได้ และกินอาหารดิบ ๆ) เดินตัวสั่นเพราะความหนาว เข้ามาหา ผีโพงเป้ามาขอผิงไฟด้วย พรานทั้ง 4 ถึงแม้จะกลัวผีโพงเป้าแต่ก็ยอมให้ผิงไฟด้วย ขณะนั้นพรานคนหนึ่งก็เอ่ยถามผีโพงเป้าว่า “อยากสูบยาแก้หนาวไหม” “อยากสูบ” ผีโพงเป้าตอบพรานคนนั้นจึงได้ให้ผีโพงเปาอมปากกระบอกปืนคาบศิลาของตน แล้วบอกว่าจะจุดไฟให้ เมื่อผีโพงเป้าอมปากกระบอกปืนดีแล้ว พรานจึงเหนี่ยวไกปืนทันที ผีโพงเป้าเจ็บปวดมากล้มลงร้องดิ้น ร้องว่า โทม ๆ พรานทั้งสี่เก็บของได้ก็วิ่งหนีจนถึงปากน้ำตกที่ลำน้ำคาน จึงหยุดนั่งพักพอให้หายเหนื่อย ขณะนั่งพักอยู่นั้นก็ได้ยินเสียงน้ำตกระคนกับเสียงร้องของผีโพงเป้าดัง โทม ๆ ๆ จึงให้ชื่อบริเวณนั้นว่า น้ำกระโทม ต่อมาปี พ.ศ. 2453 มีข่าวลือว่าที่ลำน้ำกระโทม มีอาหารกินอุดมสมบูรณ์ตลอดทั้งสัตว์น้ำ และสัตว์บกชุกชม จึงพากันตั้งบ้านเรือนอยู่ที่น้ำกระโทม นานเข้าก็มีคนอยู่กินมากขึ้น จึงตั้งเป็นหมู่บ้าน เรียกว่า หมู่บ้านน้ำกระโทม มาจนถึงทุกวันนี้
สถานที่หรือสิ่งสวยงามตามธรรมชาติ
น้ำตกห้วยชะนาเรียกตามชื่อห้วยชะนา ซึ่งไหลลงสู้ห้วยน้ำกระโทม น้ำตกห้วยชะนามีความสูงประมาณ 12 เมตร ซึ่งก็ถือเป็นน้ำตกที่มีความสูงมากทีเดียว ในฤดูฝนมีน้ำตกลงมาก
น้ำตกตาดใหญ่ตาดใหญ่มีลักษณะเป็นตาดหินชั้น ๆ เหมือนขั้นบันได 2 ขั้น ขั้นที่ 1 สูง 2 เมตร ขั้นที่ 2 สูง 3 เมตร (ตาด หมายถึง ลาดเป็นหินเป็นชั้น ๆ)
ศิลปหัตถกรรมที่สวยงามหรือมีชื่อเสียงของหมู่บ้าน
การทำไม้กวาดจากดอกแขม การสานกระติบข้าว หวดนึ่งข้าว การสานตะกร้า การตีเหล็ก โดยใช้เศษเหล็กมาทำมีด จอบ เสียม แวก การสานเครื่องมือเครื่องใช้ภายในครัว

ข้อมูลจาก ประวัติศาสตร์หมู่บ้านและชุมชนในจังหวัดเลย อำเภอปากชม โดย กศน.อำเภอปากชม จังหวัดเลย โครงการหนังสือสามัญประจำบ้าน สำนักงาน กศน. จังหวัดเลย พ.ศ.2553