ประเพณีตุ้มโฮมพี่น้องไทดำ หรือ ประเพณีตุ้มโฮมปี้น้องไต
ชุมชนไทดำ บ้านนาป่าหนาด ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน จัดประเพณี"ตุ้มโฮม พี่น้องไทดำ หรือ ตุ้มโฮมปี้น้องไต"สืบสานวัฒนธรรมประเพณีของบรรพบุรุษไทดำ เป็นประจำในช่วงต้นเดือนเมษายนของทุกปี ชุมชนชาวไทดำ บ้านนาป่าหนาด สืบเชื้อสายมาจากกลุ่มชาติพันธุ์ไทดำ ซึ่งมีอัตลักษณ์เฉพาะกลุ่ม ทั้งภาษาพูด ภาษาเขียน อาหาร การแต่งกาย เครื่องมือเครื่องใช้ ประเพณี ศิลปะ วัฒนธรรม ได้มีการจัดงานประเพณี"ตุ้มโฮม พี่น้องไทดำ หรือ ตุ้มโฮมปี้น้องไต"เพื่อส่งเสริมวัฒนธรรม สืบสานประเพณีท้องถิ่น
การแสดงประเพณีและการละเล่นพื้นเมือง ตัวอย่างเช่น ฟ้อนเซปาง เซแคน การจัดนิทรรศการวิถีชีวิตชาวไทดำ การเลี้ยงอาหารไทดำ การประกวดธิดาไทดำ การสาธิตภาษาไทดำ และมีการเชิญชาวไทดำ หรือไทซงดำในจังหวัดอื่นของประเทศไทยมาร่วมงานด้วย ทั้งนี้ชาวไทดำได้เข้ามาตั้งหลักแหล่งอยู่ที่บ้านนาป่าหนาดเป็นเวลามากกว่า 100 ปีมาแล้ว และเพื่อเป็นการสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณที่ชาวไทดำได้เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารแห่งราชจักรีวงศ์ ไทดำบ้านนาป่าหนาด จึงกำหนดจัดกิจกรรมเฉลิมพระเกียรติช่วงเดือนเมษายนทุกปี
"ตุ้มโฮม พี่น้องไทดำ หรือ ตุ้มโฮมปี้น้องไต" เพชรตะบอง ไพศูนย์ (2555 : สัมภาษณ์) ให้สัมภาษณ์ว่า การจัดงานไทดำประจำปี มีจุดมุ่งหมายเพื่อให้พี่น้องไทดำบ้านนาป่าหนาดและพี่น้องไทดำในที่อื่นๆ มาร่วมพบปะสังสรรค์กัน เพื่อถามข่าวสารข้อมูลและแลกเปลี่ยน เติมเต็มข้อมูลด้านวัฒนธรรมซึ่งกับและกัน การกำหนดวันจัดงานตุ้มโฮม พี่น้องไทดำ หรือ ตุ้มโฮมปี้น้องไตคณะกรรมการศูนย์วัฒนธรรมชุดแรกได้กำหนดช่วงเวลาที่ชาวไทดำว่างเว้นจากการทำงานประจำ การคมนาคมสะดวก จึงกำหนดเอาวันเสาร์แรกของเดือนเมษายนของทุกปี เป็นวันจัดงาน เพราะไทดำบ้านนาป่าหนาดเป็นหมู่บ้านไทดำเล็กๆ พี่น้องไทดำในภาคต่างๆ ของไทยต้องการมาร่วมงานด้วย เพราะตลอดทั้งเดือนเมษายนไทดำจะจัดงานเช่นเดียวกันนี้ทุกหมู่บ้าน ดังนั้นทุกวันในเดือนเมษายนจะไม่เว้นว่างงานตุ้มโฮมปี้น้องไต (ซึ่งเรียกชื่องานว่าไทซงดำ) การจัดงานประเพณีตุ้มโฮมปี้น้องไต จัดขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ.2540 โดยมี นายกร ไพศูนย์ ประธานศูนย์วัฒนธรรม ในปี 2551 คณะกรรมการศูนย์วัฒนธรรมไทดำพร้อมทั้งส่วนราชการได้กำหนดเอาวันที่ 6 เมษายน ซึ่งเป็นวันจักรี เป็นวันจัดงานตุ้มโฮมปี้น้องไต ด้วยเหตุผลทีว่า ไทดำบ้านนาป่าหนาดอพยพมาในสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งราชวงศ์จักรี และปัจจุบันนี้ (6 เมษายน 2557) รวมการจัดงานทั้งสิ้น 17 ครั้ง
หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำ บ้านนาป่าหนาด ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลยบ้านนาป่าหนาด ตั้งอยู่ที่ ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ชาวบ้านนาป่าหนาดเป็นคนเชื้อสายไทดำ หรือไทชงดำ หรือไทโซ่ง ชาวไทดำเป็นกลุ่มชาติพันธุ์อีกกลุ่มหนึ่งที่ได้เข้ามาเพิ่มเติมสีสันให้แก่อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย นับแต่อดีตมาตั้งแต่ครั้งรัชกาลที่ 5 ในสมัยที่ไทยทำสงครามปราบฮ่อในดินแดนเชียงขวางและสิบสองจุไท ซึ่งปัจจุบันนี้อยู่ในประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป.ลาว) และประเทศเวียดนาม ชาวไทดำบ้านนาป่าหนาดถูกอพยพโยกย้ายเข้ามาอยู่ในประเทศไทยโดยกองทัพสยามตั้งแต่ครั้งนั้น ชาวไทดำมีรากฐานวัฒนธรรมเริ่มต้นที่แคว้นสิบสองจุไท หรือสิบสองเจ้าไท อันหมายถึง เมือง 12 เมืองของชาวไท มีทั้งชาวไทดำ ไทขาว ไทเหลือง และไทแดง แคว้นสิบสองจุไทในอดีตตั้งอยู่ในประเทศลาว บริเวณแขวงหัวพัน พงสาลี และเชียงขวาง อีกทั้งยังมีหลายเมืองที่ตั้งอยู่ในภาคตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศเวียดนาม เมืองเดียนเบียนฟู และอีกหลายๆ เมืองในย่านนั้น
แคว้นสิบสองจุไทเป็นแคว้นที่เป็นเมืองสามฝ่ายฟ้า คือรอบด้าน 3 ด้าน ล้วนเป็นเมืองที่กล้าแข็งกว่า ทั้งฝ่ายเวียดนาม ฝ่ายสยาม และฝ่ายล้านช้าง ดังนั้นการดำรงคงอยู่ของเมืองจึงขึ้นอยู่กับการยินยอมส่งส่วยให้กับเมืองใหญ่เหล่านั้น ในสมัยกรุงธนบุรี ฝ่ายสยามกำลังกล้าแข็ง รบกับลาวได้รับชัยชนะ พอดีกับฝ่ายเวียดนามกำลังประสบปัญหาภายใน กองทัพสยามจึงสามารถบุกเข้าไปถึงสิบสองจุไท และได้กวาดต้อนครัวชาวไทดำเข้ามาอยู่ในราชอาณาจักรสยามในพื้นที่หลายๆ แห่ง เช่น เขาย้อย จังหวัดเพชรบุรี และบ้านนาป่าหนาด อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย แห่งนี้ และในปัจจุบันชาวไทดำบ้านนาป่าหนาดอยู่อาศัยในเมืองไทยมาแล้วนับร้อยปี หนุ่มสาวชาวไทดำในวันนี้กลายเป็นคนรุ่นที่ 4 ที่ได้กลายเป็นคนไทยไปแล้วโดยสมบูรณ์
ในชุมชนไทดำบ้านนาป่าหนาดยังคงรักษาหลายสิ่งหลายอย่างเอาไว้ได้ เช่น การทอผ้าสวยงามลักษณะต่างๆ ผ้าเปียวหรือผ้าสไบใช้ในการทำภารกิจหลากหลาย ผ้าซิ่น ผ้านุ่งลวดลายของชาวไทดำ ตุ้มนก ตุ้มหนู บ้านอนุรักษ์ทรงไทดำ เครื่องประดับประกอบพิธีกรรมซึ่งสามารถเอาไปทำเป็นโมบายประดับตกแต่งได้หลากหลาย พิธีกรรมต่างๆ ก็ยังคงพยายามรักษาเอาไว้ และสิ่งที่น่าชื่นชมอีกอย่างหนึ่ง ก็คือแซปาง คือการละเล่นสนุกสนานของขาวไทดำที่ในประเทศไทยมีอยู่ในพื้นที่นี้แห่งเดียวเท่านั้น
หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำบ้านนาป่าหนาด ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2539 โดย อาจารย์เพชรตะบอง ร่วมกับชาวบ้าน บ้านนาป่าหนาดในการจัดสร้างขึ้นเพื่อให้เป็นแหล่งที่เผยแพร่ข้อมูลด้านวัฒนธรรมและวิถีชีวิตรวมทั้งประวัติ ความเป็นมาของชนชาวไทดำ บ้านนาป่าหนาด และเนื่องจากมีผู้ที่สนใจศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับบ้านนาป่าหนาดเป็นจำนวนมาก อาทิ ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านประเพณีวัฒรธรรม วิถีชีวิตความเป็นอยู่อาจมาเป็นการส่วนตัว หรือหมู่คณะแบบเป็นทางการ ก็มีบางครั้งพักอยู่ในหมู่บ้านเป็นเวลานาน มีทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำบ้านนาป่าหนาดเป็นหมู่บ้านที่มีลักษณะเป็นหมู่บ้านสาธิตความเป็นไทดำทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรม หรือการ ดำเนินชีวิตต่างๆ ของชาวไทดำให้ผู้ที่เข้าเยี่ยมชมได้เห็นภาพจริง
การเดินทาง ออกจากตัวจังหวัดเลยเดินทางไปตามเส้นทางเลย-เชียงคาน ข้ามสะพานน้ำเลย ประมาณ 2 กิโลเมตร เป็นบ้านธาตุ เลี้ยวขวาที่สามแยกบ้านธาตุและห่างจากแยกประมาณ 400 เมตร ก็จะพบทางแยกซ้ายเพื่อไปบ้านนาป่าหนาด ระยะทาง จากสามแยกบ้านธาตุ ประมาณ 8 กิโลเมตร
ปฐม หงษ์สุวรรณ. (2560).
ประเพณีผีขนน้ำ หนังสือชุดความรู้เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวชุมชนลุ่มน้ำโขง. ขอนแก่น : โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา.
รูป
ภาพจาก : สำนักข่าวกรมประชาสัมพันธ์ (2560)